Vận dụng chuyển đổi số và các hoạt động sáng tạo để phát triển văn hóa đọc trong trường tiểu học

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Văn hóa đọc đóng vai trò đặc biệt quan trọng trong việc hình thành nhân cách, phát triển tư duy và bồi đắp tâm hồn cho học sinh, nhất là ở lứa tuổi tiểu học – giai đoạn khởi đầu trong quá trình tiếp cận tri thức và hoàn thiện bản thân. Đọc sách không chỉ giúp học sinh tiếp thu kiến thức một cách chủ động, rèn luyện kỹ năng ngôn ngữ, mà còn tạo nên thói quen học tập tích cực, khả năng tư duy phản biện, sáng tạo và biết yêu quý tri thức. Trong môi trường học đường, thư viện là nơi hội tụ các giá trị tri thức và nhân văn, là cánh cửa để học sinh khám phá thế giới. Tuy nhiên, để khơi dậy và phát triển văn hóa đọc trong học sinh tiểu học không chỉ dừng lại ở việc xây dựng phòng đọc hay tổ chức phong trào, mà đòi hỏi sự đổi mới linh hoạt, sáng tạo và phù hợp với tâm lý, sở thích của trẻ em trong thời đại công nghệ số.

Thực tế hiện nay cho thấy, cùng với sự bùng nổ của công nghệ thông tin và các thiết bị điện tử, thói quen đọc sách của học sinh đang dần mai một. Nhiều em dành phần lớn thời gian rảnh để xem điện thoại, chơi trò chơi trực tuyến hơn là đến thư viện đọc sách. Thư viện tuy được quan tâm đầu tư nhưng còn thiếu hình thức tổ chức linh hoạt, ít đổi mới, chưa tạo được sức hút mạnh mẽ. Một số phụ huynh vẫn chưa nhận thức đầy đủ về vai trò của văn hóa đọc, thậm chí cho rằng đọc truyện là "mất thời gian" và "không cần thiết bằng học bài". Vì vậy, để khơi gợi hứng thú và xây dựng thói quen đọc bền vững, thư viện cần thay đổi cả nội dung, hình thức và đặc biệt là phải biết "nói ngôn ngữ" của thời đại chuyển đổi số – nơi học sinh vừa được đọc, vừa được khám phá, trải nghiệm và tương tác.

Xuất phát từ nhận thức đó, nhà trường tôi công tác đã triển khai nhiều hoạt động nhằm nâng cao hiệu quả của thư viện như: tổ chức các tiết đọc thư viện, xây dựng góc đọc thân thiện trong lớp học, phát động phong trào giới thiệu sách và luân chuyển sách giữa các lớp. Tuy nhiên, hiệu quả chưa thật sự rõ nét, một phần do chưa ứng dụng mạnh mẽ công nghệ vào các hoạt động thư viện. Trong bối cảnh ngành giáo dục đang đẩy mạnh chuyển đổi số, nhà trường xác định đây là cơ hội để đổi mới công tác thư viện theo hướng hấp dẫn, sáng tạo, từ đó từng bước nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện cho học sinh.

Là một giáo viên trực tiếp giảng dạy và thường xuyên tiếp xúc với học sinh, tôi nhận thấy các em có niềm yêu thích đặc biệt với các hình thức trải nghiệm mới, nhất là những hoạt động có yếu tố công nghệ, hình ảnh trực quan sinh động và mang tính tương tác. Tôi luôn trăn trở làm sao để mỗi học sinh đều cảm thấy thư viện là một thế giới đầy sắc màu, nơi các em không chỉ đọc mà còn được sống trong thế giới của sách theo cách riêng của mình. Từ thực tế đó, tôi mạnh dạn chọn đề tài “Vận dụng chuyển đổi số và các hoạt động sáng tạo để phát triển văn hóa đọc trong trường tiểu học” với mong muốn góp phần xây dựng mô hình thư viện hiện đại, gần gũi và hấp dẫn hơn với học sinh, từng bước hình thành và nuôi dưỡng văn hóa đọc ngay từ lứa tuổi tiểu học.

2. Mục tiêu nghiên cứu

Đề tài nhằm hướng đến mục tiêu cốt lõi là khơi dậy và phát triển văn hóa đọc cho học sinh tiểu học thông qua việc vận dụng các hình thức chuyển đổi số và tổ chức các hoạt động sáng tạo phù hợp với đặc điểm tâm lý lứa tuổi. Thông qua quá trình triển khai, tôi mong muốn xây dựng được một môi trường thư viện thân thiện, hiện đại, nơi mỗi học sinh đều cảm thấy được chào đón, được truyền cảm hứng để chủ động khám phá tri thức trong sách vở. Bên cạnh đó, đề tài còn hướng đến việc hình thành thói quen đọc sách hàng ngày, xây dựng kỹ năng đọc hiểu, kỹ năng tìm kiếm và xử lý thông tin cho học sinh – những năng lực nền tảng để các em học tập hiệu quả và phát triển toàn diện trong tương lai.

Về mặt cụ thể, sáng kiến tập trung vào việc tìm ra các giải pháp có tính đổi mới và khả thi nhằm kết hợp hiệu quả giữa thư viện truyền thống với công nghệ hiện đại như mã QR, thư viện số, phần mềm kể chuyện tự động, video mô phỏng... Qua đó, tạo ra những hình thức đọc sách hấp dẫn hơn, tăng mức độ tương tác, lan tỏa tinh thần yêu sách không chỉ trong học sinh mà còn đến giáo viên và phụ huynh. Ngoài ra, đề tài cũng đặt ra mục tiêu hình thành được các mô hình tổ chức hoạt động thư viện sáng tạo có thể nhân rộng và áp dụng lâu dài tại nhà trường cũng như các đơn vị bạn.

3. Tính mới của sáng kiến

Sáng kiến “Vận dụng chuyển đổi số và các hoạt động sáng tạo để phát triển văn hóa đọc trong trường tiểu học” mang tính mới ở cách tiếp cận vấn đề theo hướng hiện đại, gắn với xu thế chuyển đổi số của ngành giáo dục. Thay vì duy trì các hình thức tổ chức đọc sách truyền thống vốn ít tạo được sự hứng thú lâu dài cho học sinh, đề tài tập trung ứng dụng công nghệ vào từng hoạt động cụ thể, từ việc tổ chức đọc sách đến cách lưu trữ, chia sẻ và giới thiệu tài liệu. Thư viện không còn là không gian tĩnh, đơn thuần chỉ phục vụ sách giấy, mà được phát triển thành một môi trường tương tác số linh hoạt, nơi học sinh được trải nghiệm đọc sách qua mã QR, truy cập thư viện điện tử, theo dõi bảng giới thiệu sách bằng hình ảnh động, và tham gia các hoạt động sáng tạo thông qua công cụ AI.

Bên cạnh đó, tính mới còn thể hiện ở việc kết nối các đối tượng trong nhà trường – học sinh, giáo viên, phụ huynh – thông qua các hoạt động đọc sách chung, câu lạc bộ đọc sáng tạo, ngày hội đọc sách đa phương tiện… nhằm biến việc đọc sách thành một hoạt động văn hóa lan tỏa và gắn bó. Sáng kiến không chỉ dừng lại ở việc phát triển kỹ năng đọc cho học sinh mà còn chú trọng đến việc rèn luyện năng lực tự học, khả năng tư duy sáng tạo và kỹ năng giao tiếp, thuyết trình – những phẩm chất và năng lực cốt lõi của người học trong thời đại mới.

Ngoài ra, sáng kiến còn thể hiện sự đổi mới trong cách tổ chức không gian đọc, xây dựng các “góc đọc số” kết hợp với trải nghiệm thực tế ảo, tương tác qua video kể chuyện, thiết kế sách mini bằng công nghệ, v.v... Những yếu tố này đã tạo nên sự khác biệt rõ rệt so với cách làm truyền thống, đồng thời mở ra hướng tiếp cận mới, góp phần phát triển thư viện trường học theo đúng tinh thần chuyển đổi số hiện nay.

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu của đề tài là học sinh tiểu học – những em đang trong giai đoạn hình thành thói quen đọc và phát triển các kỹ năng ngôn ngữ nền tảng. Trong quá trình triển khai sáng kiến, tôi tập trung quan sát và khảo sát thái độ, hành vi, mức độ hứng thú và tần suất đọc sách của các em khi được tiếp cận với các hình thức đọc truyền thống và các hoạt động đọc sách có yếu tố chuyển đổi số. Bên cạnh đó, giáo viên và phụ huynh cũng là những đối tượng tác động gián tiếp đến hiệu quả của đề tài, bởi sự phối hợp giữa gia đình – nhà trường có vai trò rất lớn trong việc duy trì và phát triển văn hóa đọc cho học sinh.

Phạm vi nghiên cứu được thực hiện tại một trường tiểu học cụ thể – nơi có thư viện được đầu tư cơ bản và có điều kiện áp dụng các giải pháp công nghệ ở mức vừa phải. Đề tài tập trung vào các khối lớp từ 2 đến 5 – độ tuổi đã có khả năng đọc hiểu và có thể tham gia các hoạt động đọc sáng tạo như kể lại truyện, viết cảm nhận, thiết kế sách mini hoặc tham gia các trò chơi tương tác liên quan đến sách. Một số giải pháp được mở rộng đến học sinh lớp 1 theo hình thức trải nghiệm cùng giáo viên hoặc phụ huynh nhằm bước đầu hình thành hứng thú với sách và thư viện. Thời gian thực hiện đề tài kéo dài trong một năm học, đủ để khảo sát, điều chỉnh và đánh giá hiệu quả của các giải pháp đề xuất trong điều kiện thực tế.

5. Phương pháp nghiên cứu

Để thực hiện đề tài một cách hiệu quả và đảm bảo tính thực tiễn, tôi đã sử dụng kết hợp nhiều phương pháp nghiên cứu phù hợp với điều kiện giảng dạy tại trường tiểu học, trong đó chú trọng các phương pháp định tính nhằm quan sát, phân tích và đánh giá sự thay đổi của học sinh trong quá trình tiếp cận với hoạt động đọc sách ứng dụng công nghệ.

Trước hết là phương pháp quan sát, được tôi áp dụng thường xuyên trong các tiết đọc thư viện, giờ ra chơi và các hoạt động ngoại khóa có liên quan đến sách. Qua đó, tôi nắm bắt được mức độ hứng thú, cách lựa chọn sách, thái độ khi đọc và khả năng tương tác của học sinh với các hình thức đọc mới.

Tiếp theo là phương pháp điều tra – khảo sát, thông qua việc thiết kế các bảng hỏi đơn giản, phù hợp với lứa tuổi tiểu học, nhằm tìm hiểu nhu cầu đọc sách, sở thích, mong muốn và mức độ tiếp cận công nghệ của các em. Đồng thời, tôi cũng khảo sát ý kiến của giáo viên chủ nhiệm và phụ huynh để có cái nhìn toàn diện hơn về tác động của môi trường đọc tại nhà và sự phối hợp giáo dục giữa nhà trường và gia đình.

Bên cạnh đó, tôi sử dụng phương pháp thực nghiệm sư phạm, tức là tổ chức thí điểm các mô hình đọc sách sáng tạo như thư viện số, phát thanh măng non, kể sách bằng video, QR code truy cập truyện… để đánh giá tác động thực tế qua từng giai đoạn triển khai.

Cuối cùng là phương pháp thống kê, tổng hợp số liệu, nhằm theo dõi lượng sách được mượn, số lượt học sinh đến thư viện, tỷ lệ tham gia các hoạt động đọc sách, từ đó đối chiếu với kết quả học tập và kỹ năng thể hiện của học sinh trong các môn học có liên quan đến ngôn ngữ. Những số liệu này được sử dụng làm căn cứ đánh giá hiệu quả của sáng kiến và điều chỉnh giải pháp cho phù hợp hơn với thực tiễn.