Một số giải pháp giúp học sinh rèn luyện hành vi tích cực và phát triển phẩm chất đạo đức

PHẦN I. MỞ ĐÀU

1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI

Trong bối cảnh đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục hiện nay, việc hình thành và phát triển phẩm chất, năng lực cho học sinh được xem là mục tiêu trọng tâm của Chương trình giáo dục phổ thông 2018. Trong đó, phẩm chất đạo đức, hành vi đúng đắn, thái độ tích cực của học sinh tiểu học – đặc biệt là học sinh lớp 5, giai đoạn chuyển tiếp quan trọng lên bậc trung học cơ sở – đóng vai trò vô cùng quan trọng. Bởi lẽ, đây là lứa tuổi có nhiều thay đổi về tâm sinh lý, dễ dao động về cảm xúc, và dễ bị ảnh hưởng bởi môi trường xung quanh nếu không có sự quan tâm, dẫn dắt đúng lúc từ giáo viên chủ nhiệm và gia đình.

Qua nhiều năm giảng dạy và trực tiếp làm công tác chủ nhiệm lớp 5, tôi nhận thấy rằng bên cạnh những học sinh chăm ngoan, lễ phép, luôn nỗ lực học tập và rèn luyện thì vẫn còn một số em có biểu hiện chưa tích cực: chưa tuân thủ nội quy lớp học, hay vi phạm nề nếp, còn lơ là học tập, dễ cáu giận hoặc xa lánh tập thể, ngại giao tiếp… Những hành vi này nếu không được uốn nắn kịp thời sẽ ảnh hưởng đến kết quả học tập, sự phát triển nhân cách và thậm chí kéo dài đến các cấp học sau. Trong khi đó, công tác chủ nhiệm – với vai trò là cầu nối giữa nhà trường, gia đình và học sinh – lại chưa thực sự được đầu tư một cách bài bản, nhất là trong việc giáo dục hành vi và định hướng đạo đức cho học sinh chưa tích cực. Nhiều giáo viên vẫn đang loay hoay với các giải pháp tình thế, thiếu cơ sở sư phạm vững chắc hoặc thiếu sự phối hợp đồng bộ từ các lực lượng giáo dục.

Xuất phát từ nhận thức trên, tôi quyết định lựa chọn và triển khai đề tài: “Một số giải pháp giúp học sinh rèn luyện hành vi tích cực và phát triển phẩm chất đạo đức”. Thông qua đề tài này, tôi mong muốn góp phần chia sẻ những giải pháp đã được áp dụng hiệu quả trong thực tiễn chủ nhiệm lớp 5 tại đơn vị công tác, từ đó từng bước điều chỉnh hành vi học sinh theo hướng tích cực, nuôi dưỡng các giá trị đạo đức cốt lõi như: trung thực, chăm chỉ, yêu thương, trách nhiệm và tôn trọng. Đồng thời, đề tài cũng là dịp để tôi nhìn lại vai trò, trách nhiệm và tâm huyết của người giáo viên chủ nhiệm trong giai đoạn giáo dục chuyển mình theo hướng phát triển toàn diện học sinh.

2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU

Đề tài này được thực hiện nhằm hướng đến mục tiêu then chốt là nâng cao hiệu quả công tác chủ nhiệm lớp 5, trong đó tập trung vào việc giúp học sinh hình thành hành vi tích cực và phát triển phẩm chất đạo đức theo định hướng của Chương trình Giáo dục phổ thông 2018. Qua quá trình nghiên cứu và triển khai thực tiễn, đề tài đặt ra những mục tiêu cụ thể như sau:

Thứ nhất, tìm ra những nguyên nhân chủ yếu dẫn đến các hành vi chưa đúng, chưa phù hợp của học sinh lớp 5 trong bối cảnh hiện nay. Đó có thể là nguyên nhân từ phía gia đình, bạn bè, môi trường sống, hoàn cảnh cá nhân hoặc từ cách tổ chức lớp học chưa phù hợp.

Thứ hai, xây dựng và triển khai các giải pháp chủ nhiệm có tính khả thi, gần gũi với thực tế lớp học, phù hợp với tâm lý lứa tuổi học sinh lớp 5, nhằm tác động vào nhận thức và hành vi của các em theo hướng tích cực. Các giải pháp hướng tới việc giúp học sinh tự điều chỉnh hành vi, biết cư xử đúng mực, biết yêu thương, tôn trọng bạn bè và tích cực tham gia các hoạt động tập thể.

Thứ ba, nâng cao nhận thức và kỹ năng làm công tác chủ nhiệm của giáo viên, nhất là trong việc phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường – gia đình – học sinh. Tạo nên sự kết nối bền vững để giáo dục học sinh một cách toàn diện, vừa đảm bảo hiệu quả học tập, vừa vun bồi đạo đức, nhân cách.

Thứ tư, ghi nhận những thay đổi tích cực của học sinh sau quá trình áp dụng các giải pháp đã đề xuất; đồng thời xác định tính khả thi và khả năng nhân rộng của các giải pháp này trong phạm vi các khối lớp tiểu học khác.

Từ việc thực hiện các mục tiêu trên, tôi mong muốn góp phần làm phong phú thêm kho tàng kinh nghiệm trong công tác chủ nhiệm lớp ở bậc tiểu học, giúp giáo viên ngày càng có nhiều cách tiếp cận đa dạng, hiệu quả để giáo dục học sinh phát triển toàn diện về phẩm chất và năng lực.

3. TÍNH MỚI CỦA BIỆN PHÁP

Công tác chủ nhiệm lớp vốn đã được triển khai từ lâu trong nhà trường phổ thông, tuy nhiên để thích ứng với yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay, người giáo viên cần không ngừng làm mới mình và cập nhật các biện pháp quản lý – giáo dục phù hợp với thực tiễn. Đề tài này được xây dựng với những điểm mới nổi bật sau:

Thứ nhất, biện pháp được thiết kế không nhằm xử lý vi phạm hay uốn nắn hành vi mang tính đối phó, mà hướng đến việc xây dựng hành vi tích cực từ gốc rễ, thông qua quá trình “đồng hành – thấu hiểu – hỗ trợ – định hướng” lâu dài giữa giáo viên với học sinh. Thay vì chỉ chú trọng “học sinh chưa ngoan”, đề tài mở rộng phạm vi tiếp cận tới cả tập thể lớp, trong đó những em có biểu hiện lệch chuẩn sẽ được hỗ trợ trong môi trường bao dung, yêu thương và không bị tách biệt.

Thứ hai, biện pháp đề cao vai trò của giáo viên chủ nhiệm như một người định hình hành vi mẫu mực, không chỉ bằng lời nói mà còn bằng hành động cụ thể, gần gũi. Giáo viên không còn đơn thuần là người quản lý, mà là người tạo ra văn hóa lớp học tích cực, nơi học sinh cảm thấy được lắng nghe, được chấp nhận và được truyền cảm hứng để thay đổi.

Thứ ba, đề tài vận dụng linh hoạt các hình thức tổ chức lớp học mới, như thiết lập nhóm “người bạn tin cậy”, nhật ký cảm xúc, góc tỏa sáng, trò chuyện cuối ngày…, giúp học sinh tự khám phá bản thân và điều chỉnh hành vi một cách tự nhiên, nhẹ nhàng. Đồng thời, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ (Zalo nhóm lớp, biểu đồ theo dõi hành vi cá nhân...) để tạo sự kết nối thường xuyên với phụ huynh và học sinh.

Thứ tư, biện pháp không dừng lại ở lý thuyết mà đã được triển khai thử nghiệm thực tế, có sự ghi nhận bằng số liệu cụ thể, với lộ trình theo dõi học sinh trong suốt học kỳ. Nhờ vậy, các giải pháp mang tính thực tiễn cao, có thể áp dụng hiệu quả cho giáo viên chủ nhiệm lớp 5 nói riêng và các khối lớp tiểu học nói chung.

Từ những điểm mới trên, có thể khẳng định rằng: đề tài không đi theo lối mòn xử lý vi phạm của học sinh, mà định hướng giáo dục bằng sự đồng cảm, tôn trọng và xây dựng môi trường giáo dục tích cực – đó chính là nét hiện đại và nhân văn của biện pháp được đề xuất.

4. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU

Đối tượng nghiên cứu của đề tài là học sinh lớp 5 tại đơn vị công tác, cụ thể là những học sinh có biểu hiện hành vi chưa tích cực, chưa tuân thủ nội quy trường lớp, thiếu tinh thần hợp tác, thụ động trong học tập hoặc gặp khó khăn trong việc hòa nhập với tập thể. Bên cạnh đó, đối tượng nghiên cứu còn bao gồm cả tập thể lớp – môi trường ảnh hưởng trực tiếp đến quá trình hình thành hành vi và rèn luyện đạo đức của mỗi học sinh.

Ngoài học sinh, đối tượng nghiên cứu còn mở rộng đến giáo viên chủ nhiệm – người trực tiếp tổ chức, quản lý, giáo dục học sinh thông qua hoạt động dạy học và các hoạt động tập thể. Đồng thời, phụ huynh học sinh cũng là một mắt xích quan trọng trong chuỗi tác động, bởi sự phối hợp giữa gia đình và nhà trường là yếu tố quyết định thành công của công tác giáo dục.

Phạm vi nghiên cứu tập trung trong năm học 2025–2026 tại lớp 5 mà bản thân tôi đảm nhiệm chủ nhiệm. Tuy nhiên, các giải pháp được xây dựng và triển khai không chỉ giới hạn ở quy mô một lớp học, mà có tính phổ quát cao, có thể áp dụng và nhân rộng cho các lớp cùng khối hoặc các khối lớp khác trong bậc tiểu học, tùy theo điều kiện và đặc điểm cụ thể của từng đơn vị.

Việc lựa chọn phạm vi nghiên cứu cụ thể như trên không chỉ giúp đảm bảo tính khả thi và khách quan trong việc triển khai biện pháp, mà còn giúp người thực hiện có điều kiện trực tiếp quan sát, điều chỉnh và đánh giá hiệu quả của từng giải pháp theo sát thực tiễn lớp học.

5. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

Để thực hiện và kiểm chứng hiệu quả của các giải pháp trong công tác chủ nhiệm lớp 5 nhằm giúp học sinh rèn luyện hành vi tích cực và phát triển phẩm chất đạo đức, tôi đã vận dụng một số phương pháp nghiên cứu phù hợp với đặc trưng của đề tài như sau:

1. Phương pháp điều tra khảo sát:

Sử dụng bảng hỏi, phiếu khảo sát đầu năm để thu thập thông tin về hành vi, thái độ, khả năng tuân thủ nội quy và các mối quan hệ trong lớp học của học sinh. Ngoài ra, tôi còn ghi nhận ý kiến của giáo viên bộ môn, giáo viên chủ nhiệm cũ và phụ huynh nhằm có cái nhìn toàn diện về thực trạng hành vi của từng học sinh.

2. Phương pháp quan sát sư phạm:

Thực hiện quan sát trực tiếp quá trình học tập, sinh hoạt, giao tiếp và ứng xử của học sinh trong lớp, ngoài sân trường, trong các buổi sinh hoạt tập thể hoặc hoạt động ngoại khóa. Qua đó nhận diện những biểu hiện hành vi tiêu cực cũng như các tiến bộ sau khi áp dụng biện pháp giáo dục.

3. Phương pháp trò chuyện, phỏng vấn:

Trò chuyện trực tiếp với học sinh, lắng nghe chia sẻ, cảm xúc, nguyện vọng của các em để từ đó xây dựng mối quan hệ gần gũi, tin tưởng và định hướng hành vi đúng đắn. Đồng thời, trao đổi với phụ huynh về những thay đổi của con em họ nhằm tạo sự đồng thuận trong giáo dục.

4. Phương pháp thực nghiệm sư phạm:

Triển khai một số biện pháp giáo dục mới trong lớp học mà tôi chủ nhiệm và theo dõi sự thay đổi trong hành vi, thái độ, phẩm chất đạo đức của học sinh sau một thời gian áp dụng. Việc thực nghiệm được tiến hành trong suốt học kỳ I năm học 2025–2026.

5. Phương pháp thống kê, tổng hợp và phân tích số liệu:

Ghi nhận, xử lý và phân tích các số liệu định lượng, định tính trước và sau khi áp dụng các biện pháp giáo dục để đánh giá hiệu quả, mức độ chuyển biến hành vi của học sinh. Từ đó rút ra những kết luận khách quan và xác thực cho đề tài.

Việc kết hợp nhiều phương pháp nghiên cứu vừa mang tính định tính, vừa đảm bảo yếu tố định lượng đã giúp đề tài có tính thực tiễn cao, phản ánh trung thực hiệu quả của các giải pháp đã triển khai và tạo cơ sở khoa học vững chắc cho những kết luận, kiến nghị của người thực hiện.